Niska samoocena u dziecka zawsze wymaga wnikliwej obserwacji rodziców i nauczycieli. Sam fakt, że dziecko zaniża ocenę swoich umiejętności lub predyspozycji nie jest jeszcze problem, a – wręcz przeciwnie – może wskazywać na dynamiczny rozwój inteligencji społecznej i refleksyjności. Jeśli stan taki jest przejściowy, najczęściej w późnym okresie przedszkolnym (6-7 lat) nie ma jeszcze powodów do obaw i wystarczy korekta negatywnych autocharakterystyk przez rodzica lub opiekuna.
Przyczyny zaniżonej samooceny u najmłodszych
Warto uczyć dziecko akcentowania własnych, mocnych stron i pracy nad słabszymi, wraz z akceptacją dla popełnianych błędów. Strategią taką jest między innymi komunikacja bez przemocy, czyli uczenie dziecka niewartościowania własnych cech i umiejętności, a jedynie zauważania ich w kontekście uczenia się (tak zwana ocena opisowa). Jeśli niska samoocena u dziecka występuje już we wczesnym okresie przedszkolnym (poniżej 5 lat), należy skonsultować sytuację z psychologiem dziecięcym w poradni psychologicznej.
Być może korekty będzie wymagać komunikacja w domu rodzinnym, w tym zażegnanie konfliktów partnerskich pomiędzy rodzicami lub napięć z innymi członkami rodziny. Inną przyczyną niskiej samooceny u dziecka bywa również nieudany kontakt rówieśniczy, w którym dziecko doznało urazu – np. zostało wyśmiane przez rówieśnika lub grupę rówieśniczą z dowolnego powodu. Niska samoocena u dzieci w wieku szkolnym (powyżej 7 lat) często związana jest z brakami edukacyjnymi i słabymi ocenami w szkole. W takiej sytuacji konsultacja w poradni psychologicznej jest absolutnie niezbędna, gdyż stwierdzić należy, czy dziecko nie wykazuje specyficznych trudności edukacyjnych, od zaburzeń czytania i pisania (spektrum dysleksji i dysgrafii) do kłopotów z myśleniem matematycznym (akalkulia). Receptą na pracę z niską samooceną u dzieci w każdym wieku są wyraźnie pozytywne informacje zwrotne od rodziców. Nie chodzi tu jednakże o puste pochwały, a racjonalne, zrównoważone zauważanie wysiłku dziecka w każdym zadaniu. Pochwała powinna wspierać chęć do pracy nad sobą u dziecka w każdym wieku.
Pomoc psychologa dla dzieci
Jeśli rodzice lub opiekunowie zauważą, że dziecko konsekwentnie formułuje komunikaty wskazujące na jego niską samoocenę, a przy tym bywa apatyczne, wycofuje się z zadań i wyzwań, wstydzi się rówieśników lub unika kontaktu z nimi. Koniecznie trzeba zasięgnąć porady u psychologa dziecięcego. Poradnia psychologiczna zapewnia kompleksową diagnozę dziecka i proponuje dostosowane do jego potrzeb programy psychoedukacyjne. Być może przyczyną niskiej samooceny jest osobowość dziecka, introwertyczna z podwyższonym stopniem wrażliwości na bodźce każdego rodzaju (dzieci wysoko wrażliwe) i wówczas konieczne będzie zastosowanie treningu umiejętności społecznych uwzględniającego ten właśnie temperament dziecka. Przyczyną zaniżonej samooceny mogą być również problemy komunikacyjne dziecka, mały zasób słownictwa, postawy lękowe. Symptomy te bywają związane z depresją dziecięcą, dotykającą coraz młodsze dzieci i nie wolno ich lekceważyć. Psycholog dziecięcy trafnie rozpozna źródło zaniżonej samooceny u dziecka i podejmie stosowne kroki. Im szybciej wdrożymy dziecko w pracę nad realistyczną, wysoką samooceną, tym lepiej będzie sobie ono radzić w życiu.
Psychoedukacja dla całej rodziny – coraz częściej w ofercie poradni psychologicznej
Problemy dzieci w dużej mierze wynikają z dysfunkcji rodzinnych i najczęściej niska samoocena u dziecka jest właśnie takim symptomem nieradzenia sobie rodziców, indywidualnego lub w relacji partnerskiej. Korzystając z wizyty diagnostycznej u psychologa dziecięcego, liczyć można obecnie na wskazówki dotyczące dostępnych dla całych rodzin programów psychoedukacji. Często są one bezpłatne, dostępne w rejonowej poradni psychologicznej, warto jednak zainwestować również w autorskie programy psychologiczne przygotowywane przez indywidualnych psychologów dziecięcych. Rodzice w takim programie uczeni są, jak korygować własne emocje i prawidłowo komunikować się z dzieckiem tak aby jego samoocena nie zależała od problemów dorosłych lub deficytów własnej odporności. Samoocena jest umiejętnością i warto ją zbudować już w dzieciństwie.
